Έκθεση εφαρμογής κανόνων της ΕΕ κατά των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών

Στις 23 Απριλίου 2024, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε έκθεση για την εφαρμογή της Οδηγίας σχετικά με τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (Unfair Trading Practices, UTP) στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Αυτή ήταν μία από τις δεσμεύσεις της Επιτροπής, που παρουσιάστηκε στις 15 Μαρτίου, για την ενίσχυση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Η Οδηγία UTP, που εγκρίθηκε το 2019, απαγορεύει 16 πρακτικές που μπορούν να έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στους πιο αδύναμους παράγοντες στην αλυσίδα, ιδίως στους αγρότες και τους μικρότερους προμηθευτές. Η βελτίωση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η υποστήριξη του εισοδήματός τους και η εξασφάλιση δίκαιης αμοιβής είναι σημαντικοί στόχοι της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ).

Μπορείτε να δείτε τις 16 αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σε προηγούμενη δημοσίευσή μας εδώ: Μαύρες και γκρι περιοχές στον αγροτικό κλάδο

Η αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων χαρακτηρίζεται από διαφορετικά μεγέθη επιχειρήσεων. Πάνω από το 95% των φορέων στους τομείς της τροφοδοσίας και του λιανικού εμπορίου είναι μικρές ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ενώ ένας μικρός αριθμός μεγάλων εταιρειών που δρουν ως αγοραστές είναι κυρίαρχος στην αγορά. Επίσης, με 9,1 εκατομμύρια αγρούς, ο γεωργικός τομέας παραμένει υψηλά διαρκώς διασπασμένος (με τα 17,4 εκτάρια να είναι το μέσο μέγεθος ενός αγροκτήματος στην ΕΕ).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη εγκρίνει αρκετά μέτρα με στόχο να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση και να εξασφαλίσει μια ισχυρή και δίκαιη αλυσίδα εφοδιασμού στον τομέα της παραγωγής τροφίμων, επιτρέποντας στους αγρότες και σε άλλους μικρούς προμηθευτές να αξιοποιήσουν τα οφέλη των ευκαιριών της αγοράς. Η Οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαΐου 2019 και απαιτούσε από τα κράτη μέλη να τη μεταφέρουν σε εθνικό επίπεδο μέχρι την 1η Μαΐου 2021. Έως τον Δεκέμβριο του 2022, όλα τα κράτη μέλη είχαν ενημερώσει την Επιτροπή για την πλήρη μεταφορά της στο εθνικό δίκαιο. Γενικά, η εφαρμογή της Οδηγίας κερδίζει έδαφος και θα συμβάλλει σε έναν ολοένα αυξανόμενο βαθμό προστασίας των αγροτών και των αδύναμων προμηθευτών.

Η συντριπτική πλειονότητα των κρατών μελών της ΕΕ έχει υιοθετήσει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας, προωθώντας την υιοθέτηση των εθνικών κανόνων που  υπαγορεύονται από την Οδηγία. Οι αρχές επιβολής έχουν οριστεί σε όλες τις χώρες της ΕΕ, ενώ το 2023, περίπου 1.500 έρευνες άνοιξαν, από τις οποίες περίπου το 17% κατέληξε σε εύρεση παραβίασης που τιμωρήθηκε με πρόστιμο. Οι πιο συχνά αθέμιτες εμπορικές πρακτικές αφορούσαν καθυστερημένες πληρωμές για αγροτικά προϊόντα φθαρτά ή και μη (50% και 13%), πληρωμές που δεν σχετίζονται με συγκεκριμένη συναλλαγή (7%), πληρωμές που ζητήθηκαν από τον προμηθευτή για δράσεις μάρκετινγκ (7%) καθώς και για αποθήκευση, εμφάνιση και καταχώριση (7%). Περίπου το 41% των αθέμιτων πρακτικών εντοπίστηκαν στο επίπεδο λιανικής (47% το 2022), το 36% στο επίπεδο της βιομηχανίας τροφίμων (27% το 2022) και το 22% στο επίπεδο του χονδρικού εμπορίου (25% το 2022).

Η παρούσα έκθεση επισημαίνει επίσης περιοχές προς βελτίωση, καθώς πιο πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι η ενημέρωση για την ύπαρξη των ευρωπαϊκών κανόνων σε αυτό το σημαντικό θέμα είναι ακόμα πολύ χαμηλή (38% των εμπλεκόμενων). Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό των εμπλεκόμενων (57%) δεν γνώριζε για τις εθνικές αρχές επιβολής στον τομέα του εμπορίου τροφίμων.

Σε ερωτήσεις των εμπλεκόμενων σχετικά με τη μη αναφορά αθέμιτης εμπορικής πρακτικής που είχαν βιώσει, απάντησαν πως οι κύριοι λόγοι ήταν ο φόβος αντίδρασης από τον αγοραστή (30%), η θεώρησή τους ως συνηθισμένη πρακτική στον κλάδο (23%) ή η πίστη ότι η δημόσια αρχή επιβολής δεν θα μπορούσε να την αντιμετωπίσει (17%). Η κατάλληλη διασυνοριακή επιβολή ακόμα αντιμετωπίζει πολλά εμπόδια σε αυτό το πλαίσιο.

Για να συνοδεύσει την εφαρμογή των κανόνων και των βέλτιστων πρακτικών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε το Δίκτυο Επιβολής UTP, (UTP Enforcement Network), το οποίο αποτελούμενο από εκπροσώπους των εθνικών αρχών επιβολής, συμβάλλει στη διασφάλιση κοινής προσέγγισης  όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων και την έκδοση συστάσεων. Ακόμη, στο πλαίσιο των προτάσεών της για την ενίσχυση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η ΕΕ θα προτείνει φέτος νέους κανόνες σχετικά με τη διασυνοριακή επιβολή κατά των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών. Επίσης, δημιουργήθηκε το Παρατηρητήριο της ΕΕ για την αλυσίδα τροφίμων-γεωργικών προϊόντων (AFCO) για να επιφέρει αυξημένη διαφάνεια στις τιμές, τη δομή των δαπανών και τη διανομή των περιθωρίων και της προστιθέμενης αξίας στην αλυσίδα εφοδιασμού. Ακόμη, η Επιτροπή θα προτείνει στοχευμένες αλλαγές στον Κανονισμό που θεσπίζει την κοινή οργάνωση της αγοράς γεωργικών προϊόντων (CMO), όπου θα συμπεριληφθούν νέοι κανόνες για τις συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ αγροτών και αγοραστών και την ενίσχυση των οργανώσεων παραγωγών, για να επιτρέψουν στους αγρότες να συνεργαστούν και να ενεργούν συλλογικά με πιο αποτελεσματικό τρόπο.

Η παρούσα έκθεση θα χρησιμοποιηθεί επίσης για μια πιο λεπτομερή αξιολόγηση της εφαρμογής της Οδηγίας UTP, την οποία η Επιτροπή θα παρουσιάσει το 2025 με συνοδεία, εάν κριθεί απαραίτητο, νομοθετικών προτάσεων.