Έξυπνα χωριά-Τι είναι και πώς συμβάλλουν στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών

Tα έξυπνα χωριά είναι τοπικές κοινότητες σε αγροτικές περιοχές οι οποίες χρησιμοποιούν καινοτόμες λύσεις για να βελτιώσουν την ζωτικότητα, την ανθεκτικότητα και την ποιότητα ζωής τους, με βάση τις τοπικές δυνατότητες και ευκαιρίες. Στηρίζονται στην συμμετοχική προσέγγιση για τη βελτίωση των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών τους συνθηκών, ιδίως μέσω λύσεων που προσφέρονται από ψηφιακές τεχνολογίες.

Τα έξυπνα χωριά επωφελούνται από την συνεργασία με άλλες κοινότητες. Η έναρξη και εφαρμογή στρατηγικών Smart Villages μπορεί να βασιστεί σε υπάρχουσες πρωτοβουλίες και μπορεί να χρηματοδοτηθεί από διάφορες δημόσιες και ιδιωτικές πηγές.

Βασικό χαρακτηριστικό τους θα πρέπει να είναι η κοινωνική ή / και η τεχνολογική καινοτομία και να προβλέπει δράσεις όπως η ευρυζωνικότητα, η παραγωγή ή εξοικονόμηση ενέργειας, η αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων, η εξυπηρέτηση των νέων ή των ηλικιωμένων της περιοχής, η αναβάθμιση της παροχής υπηρεσιών υγείας και η άρση της κοινωνικής απομόνωσης

Οι ψηφιακές τεχνολογίες περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, πλατφόρμες εκμετάλλευσης δεδομένων ή καινοτομιών που σχετίζονται με τη χρήση του Ίντερνετ των πραγμάτων (IoT). Κατά τον τρόπο αυτό ενεργούν ώστε να καταστεί δυνατή η ευελιξία των έξυπνων χωριών, για να αξιοποιήσουν καλύτερα τους πόρους τους και να βελτιώσουν την ελκυστικότητα των αγροτικών περιοχών και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της υπαίθρου.

Η χρήση ψηφιακών τεχνολογιών δεν αποτελεί προϋπόθεση για επιλογή μιας περιοχής ανάπτυξης Smart Village, πλην όμως, όπου είναι δυνατόν, θα πρέπει να υπάρξει ή να επεκταθεί ευρυζωνική σύνδεση υψηλής ταχύτητας για να διευκολύνει την ανάπτυξη των ψηφιακών λύσεων.

Τα έξυπνα χωριά ανταποκρίνονται στις προκλήσεις και τις ανάγκες της περιοχής τους, βασιζόμενα στις ανάγκες των περιοχών, τα τοπικά πλεονεκτήματα και τα στοιχεία της τοπικής πολιτιστικής και κοινωνικής κουλτούρας.

Τα έξυπνα χωριά λειτουργούν ως κοινότητες που δεν περιμένουν να συμβούν οι αλλαγές, αλλά τις δημιουργούν οι ίδιοι. Αποτελούνται από κατοίκους της υπαίθρου που αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία να εξερευνήσουν πρακτικές λύσεις στις υποκείμενες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και να εκμεταλλευτούν νέες ευκαιρίες. Σε αυτές τις έξυπνες κοινότητες, υπάρχει μια αίσθηση ισχυρής συλλογικής προσπάθειας για την προώθηση αυτών των τόπων, την αντιμετώπιση προκλήσεων που βασίζονται στον τόπο και τις μεγάλες κοινωνικές προκλήσεις επιτρέποντας το συνεργατικό κέρδος. Σχεδόν πάντα η «εξυπνάδα» εκδηλώνεται ως συνεργασία μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών, του κράτους και της επιχειρηματικής κοινότητας.

Ωστόσο, για τη σωστή λειτουργία και ανάπτυξη τέτοιων καινοτομιών απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη «έξυπνων κατοίκων», ανθρώπων που θα μπορούν να συνεργαστούν, να αντιληφθούν το κοινό συμφέρον και αρχικά να ξεκινήσουν την δημιουργία των έξυπνων χωριών αλλά και να συνεχίσουν την υλοποίηση αυτών. Επιπλέον θα πρέπει να γίνει πολύ προσεκτικός σχεδιασμός κατά το αρχικό στάδιο δημιουργίας τους και να αντιμετωπιστούν πολλά γραφειοκρατικά εμπόδια. Τέλος πρέπει να υπάρχει χρηματοδοτικό πλάνο.

Σχεδίαση και εφαρμογή αναπτυξιακής πολιτικής Smart Villages

Οι στρατηγικές των έξυπνων κοινοτήτων δυνητικά μπορούν να καθορίσουν βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους. Η στόχευση μπορεί να περιλαμβάνει ενδεικτικά:

-Βελτίωση της πρόσβασης των πολιτών σε υπηρεσίες (σε διάφορους τομείς όπως η υγεία/τηλεϊατρική, η κατάρτιση ή οι μεταφορές).

-Βελτίωση επιχειρηματικών ευκαιριών για την δημιουργία θέσεων εργασίας, την ενίσχυση της «έξυπνης» επιχειρηματικότητας, αλλά και την υποστήριξη της κυκλικής οικονομίας. Πρόκειται για παρεμβάσεις που στοχεύουν στη «συλλογική εκπροσώπηση», είναι «ανοιχτές» για τους συμμετέχοντες και δεν δημιουργούν διατάραξη του ανταγωνισμού. Η ανάπτυξη τους εκπληρώνει εκ των προτέρων τις απαιτήσεις του μη χαρακτηρισμού τους ως κρατικής ενίσχυσης.

-Καλύτερη αξιοποίηση των φυσικών πόρων, στην προσαρμογή στην κλιματική κρίση, στη διατήρηση του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, στην καλύτερη αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς για μεγαλύτερη τουριστική ελκυστικότητα κ.λπ.

Η εφαρμογή της στρατηγικής των Smart Villages στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ

Πρωτοβουλίες όπως τα Έξυπνα Χωριά, είναι συνυφασμένες με την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, καθώς μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην βελτίωση της ελκυστικότητάς τους, ιδιαίτερα εκείνων που κινδυνεύουν περισσότερο από εγκατάλειψη, φτώχια και κοινωνικό αποκλεισμό.

Σημαντικό και δοκιμασμένο εργαλείο που διαθέτει η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) για τον κατάλληλο σχεδιασμό και τη χρηματοδότηση τέτοιων τοπικών αναπτυξιακών πολιτικών είναι τα προγράμματα LEADER, τα οποία και τη νέα περίοδο 2023-2027 θα ενεργοποιηθούν με σημαντικούς πόρους για να υποστηρίξουν σύγχρονες ψηφιακές υποδομές και τεχνολογίες σε διάφορους τομείς, όπως την κατάρτιση και εκπαίδευση, τη συνεργασία και τη δικτύωση, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τις τραπεζικές συναλλαγές, την παροχή υπηρεσιών υγείας, τις έξυπνες μεταφορές, κλπ., εξασφαλίζοντας τις απαραίτητες συνέργειες και με άλλα ενωσιακά ταμεία πέραν του γεωργικού.

Οι ομάδες τοπικής δράσης (ΟΤΔ) στα Κράτη Μέλη, ως φορείς υλοποίησης των τοπικών στρατηγικών LEADER, έχουν ήδη αναλάβει πρωτοβουλίες οι οποίες σχετίζονται με τη στρατηγική για τα έξυπνα χωριά. Η συγκεκριμένη προσέγγιση (bottom up προσέγγιση) έχει το πλεονέκτημα της άμεσης διάχυσης και της συνεχούς παροχής υποστήριξης στους δικαιούχους από τις ΟΤΔ, αλλά προϋποθέτει ταυτόχρονα την πρότερη ‘εκπαίδευση’ και προετοιμασία των ΟΤΔ.

Η υλοποίηση της μετάβασης σε Έξυπνα Χωριά απαιτεί ορισμένα βήματα προετοιμασίας, ξεκινώντας από την ευαισθητοποίηση στην εκάστοτε περιοχή έως τον προγραμματισμό και την υλοποίηση της σχετικής μετάβασης/αλλαγής.

Ενδεικτικές κατηγορίες παρεμβάσεων στο πλαίσιο της στρατηγικής για τα έξυπνα χωριά θα μπορούσαν να αφορούν:

-Εφαρμογές τηλεδιάσκεψης για χρήση σε κατάρτιση του τοπικού πληθυσμού (δια βίου μάθηση, πολιτιστικές εκδηλώσεις, δραστηριότητες αναψυχής κλπ)

-Εφαρμογές τηλεϊατρικής (σύνδεση με κέντρο υγείας, ιδιώτες ιατρούς, φαρμακεία, ΤΟΜΥ κλπ)

-Smart security/Smart Farming (παρακολούθηση και επιτήρηση υπαίθρου και καλλιεργειών)

-Smart logistics – social collaboration (υπηρεσίες υποστήριξης μετακίνησης πολιτών και προϊόντων σε απομακρυσμένες περιοχές, π.χ. car pooling)

-Αξιοποίηση smart hubs/portals για προώθηση τοπικής παραγωγής από και προς απομακρυσμένες περιοχές (δημιουργία e-συνεταιρισμών κατά περίπτωση από μικροκαλλιεργητές σε επίπεδο προμηθειών α’ υλών και προώθησης τοπικής παραγωγής).