Πολυλειτουργικά αγροκτήματα: τι είναι και πώς συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη της υπαίθρου

Τα πολυλειτουργικά αγροκτήματα είναι γεωργικές εκμεταλλεύσεις που περιλαμβάνουν πολλές διαφορετικές δραστηριότητες και λειτουργίες πέραν της απλής παραγωγής τροφίμων. Τα πολυλειτουργικά αγροκτήματα προσπαθούν να ενσωματώσουν και να συμβάλουν σε διάφορους στόχους και αξίες, πέρα από την αύξηση της γεωργικής παραγωγής. Οι πρόσθετες λειτουργίες που ενσωματώνονται συνήθως σε πολυλειτουργικά αγροκτήματα περιλαμβάνουν:

1. Προστασία του Περιβάλλοντος: Αυτά τα αγροκτήματα υιοθετούν περιβαλλοντικές πρακτικές που στοχεύουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους και του νερού, και την μείωση της χρήσης χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
2. Διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς: Τα πολυλειτουργικά αγροκτήματα διατηρούν παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές και αξίες, βοηθώντας να διατηρηθεί η γεωργική πολιτιστική κληρονομιά.
3. Τουρισμός και Αγροτουρισμός: Πολλά πολυλειτουργικά αγροκτήματα ανοίγουν τις πόρτες τους στο κοινό και προσφέρουν δραστηριότητες όπως περιηγήσεις στη φύση, γευσιγνωσίες προϊόντων και διαμονή, προσελκύοντας τουρίστες και προάγοντας τον αγροτουρισμό.
4. Εκπαίδευση και Έρευνα: Τα πολυλειτουργικά αγροκτήματα συχνά συνεργάζονται με πανεπιστημιακά ιδρύματα και επιστημονικούς φορείς για τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και έρευνας στον τομέα της γεωργίας.
5. Κοινοτική Συνοχή: Συχνά αποτελούν κέντρα δραστηριοτήτων για την τοπική κοινότητα, προάγοντας την κοινωνική συνοχή και στηρίζοντας τις τοπικές οικονομίες.

Τα πολυλειτουργικά αγροκτήματα έχουν γίνει σημαντικά στοιχεία για την αειφόρο ανάπτυξη της υπαίθρου, συνδυάζοντας γεωργία, περιβάλλον, κοινωνία και πολιτισμό

Η πολυλειτουργικότητα αναγνωρίζει τη γεωργία ως δραστηριότητα πολλαπλών παραγόντων. Διατηρεί την αγροτική ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού και της αναψυχής και διατηρεί αξίες πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η παραγωγή τοπικών τροφίμων υψηλής ποιότητας που συνδέονται με την περιοχή.

Πολυλειτουργικά Αγροκτήματα είναι εκείνα που εστιάζουν στις πολλαπλές λειτουργίες. Με άλλα λόγια, δραστηριοποιούνται και στους τρεις οικονομικούς παραγωγικούς τομείς. Πρωτογενή τομέα (γεωργική παραγωγή), Δευτερογενή τομέα (μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων) και Τριτογενή τομέα (παροχές υπηρεσιών φιλοξενίας, εστίασης, πώλησης). Αποτελούν μια καινοτόμα και νεοφυή δραστηριότητα μέσα στη δραστηριότητα (activity in activity), εισάγουν νέες αγροτικές και επιχειρηματικές πρακτικές. Δίνουν έμφαση και αναδεικνύουν τις δυνατότητες ανάπτυξης, τόσο της καλλιέργειας της γης όσο και της μεταποίησης μέσα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου που βρίσκονται.

Στη χώρα μας η θεσμοθέτηση των Πολυλειτουργικών Αγροκτημάτων έγινε με την έκδοση του ν. 4235/2014 (Α’32) διατάξεις των άρθρων 52, 56 και της παρ. 3 του αρ. 62, ενώ οι όροι και προϋποθέσεις για τη λειτουργία και την πιστοποίηση αυτών καθορίζονται επακριβώς με την ΚΥΑ Αριθ. 543/34450(ΦΕΚ Β’ 1145/03-04-2017).

Πρόκειται για έναν θεσμό που λειτουργεί εδώ και δεκαετίες σε πολλές χώρες της ΕΕ και της Βόρειας Αμερικής, συμβάλλοντας τόσο στην αύξηση του εισοδήματος των αγροτών όσο και στην αύξηση του τουρισμού, σε συνδυασμό με τη διαφήμιση των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών. Σύμφωνα με το παραπάνω νομοθετικό πλαίσιο, ως «Πολυλειτουργικό Αγρόκτημα» ορίζεται η αγροτική εκμετάλλευση, η οποία λειτουργεί με έμφαση στις τοπικές παραγωγικές δυνατότητες κάθε περιοχής και η οποία διαθέτει τουλάχιστον:

α) καλλιεργήσιμη έκταση,

β) φυτικό ή ζωικό κεφάλαιο και

γ) χώρο εστίασης ή δυνατότητα εκπαίδευσης ή δυνατότητα επίδειξης και παρακολούθησης της παραγωγικής διαδικασίας ή οικοτεχνικής μεταποίησης.

Κάθε Πολυλειτουργικό Αγρόκτημα μπορεί να χαρακτηρίζεται (προαιρετικά) από έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους προσανατολισμούς που υποδηλώνει/ουν τον/τους τομέα/είς της κύριας δραστηριότητάς του:

α)  Γεωργικό (φυτικής ή ζωικής κατεύθυνσης) εφόσον δραστηριοποιείται κυρίως στην αγροτική δραστηριότητα και στην οικοτεχνία,

β) Καινοτόμο, εφόσον δραστηριοποιείται κυρίως στην εφαρμογή καινοτόμων πρακτικών και τεχνικών,

γ) Περιβαλλοντικό, εφόσον δραστηριοποιείται κυρίως σε φιλοπεριβαλλοντικές δράσεις και δράσεις διατήρησης της βιοποικιλότητας,

δ) Πολιτιστικό/πολιτισμικό εφόσον δραστηριοποιείται κυρίως στη γνωριμία με την ιστορία, τον πολιτισμό και τις παραδόσεις της ευρύτερης περιοχής και

ε) Γαστρονομικό, εφόσον δραστηριοποιείται κυρίως στην ανάδειξη της τοπικής κουζίνας ή της Μεσογειακής διατροφής.

Ως ελάχιστη ενιαία έκταση λειτουργίας ενός πολυλειτουργικού αγροκτήματος ορίζονται τα πέντε (5) στρέμματα. Στην περίπτωση ειδικών περιοχών (νησιωτικές, ορεινές, περιοχές με φυσικούς περιορισμούς)  η ελάχιστη έκταση δύναται να μειωθεί στα τέσσερα (4) στρέμματα.

Η ανάγκη για μια στροφή προς τα Πολυλειτουργικά Αγροκτήματα

Σήμερα είναι περισσότερο αποδεκτό ότι η γεωργία δεν παρέχει μόνο τρόφιμα και ίνες, αλλά παράγει και μη εμπορεύσιμα προϊόντα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εναλλακτική λύση για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη πολλών περιοχών σε ολόκληρο τον κόσμο, ιδίως για τις χώρες που έχουν φυσικό πλούτο στα γεωργικά οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα.

Πολλοί καταναλωτές δεν εμπιστεύονται σήμερα τη συμβατική προμήθεια των τροφίμων από τα κεντρικά καταστήματα λιανεμπορίου και νιώθουν απροστάτευτοι στο θέμα της υγιεινής των τροφίμων, της προέλευσης ή των παράνομων ελληνοποιήσεων και κατευθύνονται στην αναζήτηση τοπικών παραδοσιακών ή βιολογικών προϊόντων. Το γεγονός αυτό αυξάνει την ανάγκη για απευθείας αγορά από το κτήμα ή από μικρούς παραγωγούς της περιοχής. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στα προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, υψηλής διατροφικής αξίας αλλά και σε άλλες τριτογενείς υπηρεσίες, όπως εστίασης, αναψυχής και φιλοξενίας. Οι αποστάσεις για πρόσβαση σε τέτοια φιλόξενα αγροκτήματα, σήμερα έχουν γίνει μικρές ή ανυπολόγιστες με την ανάπτυξη του οδικού δικτύου και του ηλεκτρονικού εμπορείου.

Παράλληλα, τα στοιχεία της παραδοσιακής παραγωγής, της πολιτισμικής και γεωγραφικής ταυτότητας είναι πλέον κύριες δυνάμεις έλξης των τουριστών και επισκεπτών. Τέτοιου είδους επιχειρηματικότητα μπορεί να εφαρμοστεί ειδικά σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές, οπού οι εκτάσεις και οι συνθήκες είναι περιορισμένες για άλλες γεωργικές εφαρμογές.

Η ευρωπαϊκή και η εθνική στρατηγική για την ύπαιθρο πρέπει να διαχειριστεί ορθά τη δυναμική αυτή, με στοχευμένα κίνητρα. Όσον αφορά στη διάρθρωση των ΠΑ, από τη βιβλιογραφία παρατηρούμε τρία επίπεδα, όπως:

• Χαλαρά πολυλειτουργικά (WEAK MULTIFUNCTIONAL), στα οποία οι δραστηριότητες είναι ελάχιστες ανάλογα με το κλίμα, τα εδαφικά στοιχεία της περιοχής και των χαρακτηριστικών ανάπτυξης της περιοχής καθώς και των οικονομικών δυνατοτήτων των ατόμων.
• Μέτρια πολυλειτουργικά (MODERATE MULTIFUNCTIONAL), με σημαντικές κύριες δραστηριότητες σε προϊόντα και υπηρεσίες ανάλογα με τις δυνατότητες των επενδυτών.
• Δυναμικά πολυλειτουργικά ή Πρότυπα αγροκτήματα (STRONG MULTIFUNCTIONAL), με πολλαπλές δραστηριότητες και υψηλές προδιαγραφές που ανταποκρίνονται πλήρως στις δυνατότητες μιας περιοχής και τις υψηλές προδιαγραφές ποιότητος που εφαρμόζονται από επενδυτές με απαιτήσεις.

Στην χώρα μας λειτουργούν δεκάδες ΠΑ με διαφορετικό επίπεδο και προσανατολισμό ως προς τις δράσεις και τον τρόπο λειτουργίας τους.